Snel meer capaciteit aan PCR-labs realiseren om te voorzien in de piekvraag naar COVID-19-testen. Het lukte Diagnostisch Centrum Star-shl binnen twee maanden de capaciteit te vergroten zonder ingrijpende bouwkundige aanpassingen. Het in januari volledig operationeel geworden nieuwe laboratorium was ontworpen op de toekomst. Er was vooruitgedacht in schaalbaarheid door ruimte te reserveren en infrastructuur te integreren voor een aanvullende PCR-faciliteit. Door te investeren in een flexibel, modulair ontwerp kon het huisartsenlaboratorium vlot inhaken op de geëxplodeerde diagnostiekbehoefte. Zo op de marktvraag reageren is exact wat veel labs willen. Toch lukt dit in de praktijk vaak niet, stelt Betty Aarts, senioradviseur en architect bij KuipersCompagnons: “De meest gehoorde wens van laboratoria is dat ze flexibel willen zijn om snel op verandering te kunnen inspelen. In werkelijkheid zijn labs veelal ontworpen voor één specifieke taak en daarmee noch flexibel, noch snel te verbouwen.” Ontwerpmodel “Daarom zijn gewone labs niet zomaar om te bouwen tot bijvoorbeeld een PCR-lab”, vervolgt ze, terwijl dit tijdens het hoogtepunt van de coronacrisis letterlijk van levensbelang was. “De COVID-19-problematiek laat zien dat het essentieel is om over een x-aantal laboratoria te beschikken die snel op- en af te schalen zijn. In dit geval betreft het de medische sector, maar in andere sectoren gelden soortgelijke argumenten om laboratoria toekomstgericht te bouwen.” Aan tafel zitten ook collega’s Rob Kanbier, programmadirecteur en architect gezondheidszorg en life science, en Evert Slootweg, architect en manager gezondheidszorg en life science. “Neem flexibiliteit daarom al vroeg in de ontwerpfase mee”, adviseert Kanbier. “Ons IGLO-concept, dat ook bij Star-shl is gebruikt, maakt het mogelijk om snel de switch te kunnen maken in je laboratoriumstructuur.” Slootweg vult aan: “We hebben dit ontwerpmodel nu in zo’n tiental labprojecten toegepast, recent nog in het nieuwe laboratorium van Waterschap Hunze en Aa’s, en onder meer bij Sanquin. Na 15 jaar ervaring kunnen we stellen dat dit concept werkt.” IGLO Generic Laboratory Optimization, IGLO, is een ontwerpmethodiek gebaseerd op de werkprocessen in het lab, de behoeften van medewerkers, de veiligheids- en inperkingseisen, slimme koppeling van technische installaties en apparatuur, en het rekening houden met toekomstige activiteiten. Goed nadenken over wat er nu en straks nodig is, hiervoor alvast de benodigde ruimte reserveren en technische infrastructuur installeren, maakt labgebouwen duurzaam in gebruik. Uitbreiden wordt een kwestie van modules toevoegen. Dit kan repeterend, als een soort copy and paste. Zo gebouwen ontwerpen en bouwen voorkomt dat een faciliteit al snel na de oplevering niet meer voldoet. Het betrekken van de gebruikers bij de ontwerpfase is cruciaal binnen dit model, vandaar dat dit stap 1 is in het vijfstappenplan van IGLO. Kanbier: “De kennis zit bij gebruikers, ze kennen processen wel, maar kunnen ze vaak niet goed vertalen naar de condities in de nieuwe situatie. Alle aanwezige kennis moet je inventariseren en bundelen, herschikken om met elkaar tot zo’n intelligente omgeving komen. Iets generieks en geoptimaliseerd in de vorm van bouwstenen in de kleinst mogelijke vorm die je maar kunt bedenken.” Dit klinkt abstract, maar dat is de IGLO-aanpak allesbehalve. De aanvliegroute wordt namelijk praktisch ingestoken. “In de draagvlaksessies”, verduidelijkt Slootweg, “laat je gebruikers die aspecten benoemen die goed lopen en die waar gebruikers afscheid van willen nemen. Zo haal je er heel goed uit wat er nodig is.” Toekomstige flows Resultaat is een plattegrond van processen en gebruikersbehoeften – stap 2 – voor de nieuwe, geoptimaliseerde situatie. De toekomstige flows zullen afwijken van de huidige processtromen. Toch hoeft dat geen weerstand op te roepen. Slootweg: “Je ziet vaak dat gebruikers het fijn vinden als hun activiteiten goed inzichtelijk worden gemaakt.” Kanbier: “En je geeft aan waarom het zo handiger is en wat de voordelen zijn. Als architecten zoeken we de optimale oplossing die de klant nodig heeft om zijn of haar werk te kunnen doen. IGLO creëert een extra laag voor een omgeving, waardoor het prettiger werken wordt. Dit is ook iets waar men zich mee kan etaleren. Dat betekent niet dat het een ingewikkeld ontwerp wordt. Het is juist vaak veel eenvoudiger dan je zou verwachten.” Universele flows Hoe algemener de ontwerpmodules, hoe beter, want dan zijn aanpassingen snel en tegen relatief lage kosten te herhalen. Daarmee moet in stap 3 al rekening gehouden worden met de geldende veiligheids- en inperkingseisen bij toekomstige aanpassingen. Als de luchtbeheersing al op zijn max zit, gaan extra benodigde zuurkasten en veiligheidskabinetten niet naar behoren werken. “Dat is ons uitgangspunt bij het ontwikkelen van modules voor kantoorfuncties, plekken waarvoor speciale eisen gelden als laf-kasten, de posities van je laboratoriumapparaten, de pantry’s, enzovoort”, vervolgt Slootweg. “Binnen een bepaalde laboratoriumflow definieer je blokken en die geef je de juiste positie binnen het ontwerp.” De chemicaliënstroom van ontvangst, opslag, transport, gebruik in het lab, afvalstadium en de ontzorging is een voorbeeld van zo’n afgebakende stroom. Mits goed beschreven, is die universeel in het lab toepasbaar. “Als je de benodigde logistiek hiervoor consequent doorvoert in je structuur, dan ben je voor wat betreft je chemicaliën flexibel in het hele gebouw.” Ruimtevraag Het is mooi meegenomen dat de benodigde ruimte bij een doordacht ontwerp vaak lager uitvalt dan verwacht, evenals het benodigde aantal installaties en andere voorzieningen. Slootweg: “Een lab met vijf grote inloopkoelingen, terwijl afdelingen samen er met eentje toe blijken te kunnen. Wordt dat te krap, dan zet je er een tweede bij. Superflexibel met nog niet de helft van de apparatuur.” Voor werkplekken geldt ook zoiets. Waarom zou iedereen een eigen werkplek moeten hebben, kantoorplekken zijn nooit allemaal tegelijk bezet. Kanbier: “Het nieuwe werken in kantoren kun je prima doorvoeren in laboratoria. Je hoeft niet altijd op dezelfde plek te werken. Denk je vanuit blokken en behoeften, dan kun je enorm terug in de ruimte. Op basis van het uiteindelijke ontwerp kan zomaar blijken dat de ruimtevraag van gebruikers 1,5 keer is van wat benodigd is.” Shared facilities Huiswerk in de voorbereidende fase is alle processen goed te inventariseren en doorgronden. Slootweg: “Door bijvoorbeeld de vraag te stellen: ‘hoe vaak gebruik je dit apparaat? Slechts 1 uur per week? Dan kun je die meter ernaast ook als extra werkplek gebruiken, toch? Zo wordt de ruimte flexibeler in gebruik.’ Klinkt logisch?”, reageert Kanbier. “Maar gebruikers kijken je vaak raar aan, ze hebben er nooit zo naar gekeken.” Aarts: “Wat dat betreft is shared facilities een ontdekking. Door slim clusteren is minder apparatuur nodig die door meer mensen te gebruiken is met minder oppervlak.” Kanbier gaat verder in op stap 4: “Shared facilities helpt mee processen aan te passen en generiek te maken. Daarvoor moet je erachter komen wat de gemene deler in die processen is. Daarvoor moet je weten wat er nu en in de toekomst speelt. Vervolgens bouw je het zo, dat het overal in die opzet past, dat maakt je flexibel.” Bouwkosten Het valt Aarts op dat in de voorbereidingsfase vaak te hoge eisen worden gesteld aan hoe het nieuwe lab eruit moet komen te zien. Veel medewerkers zijn zich onvoldoende bewust van de consequenties daarvan op workflows of kosten. “Het kan BSL2 zijn, maar is ook wel handig dat het BSL3 of BSL4 wordt. Wat het moet worden, moet je fileren, dan kun je de wensen naar reële eisen terugbrengen. Zo zorg je dat de kosten binnen de perken blijven. Je schrikt van de bouwkosten van een lab. Gebruikers realiseren zich vaak niet wat ze vragen.” Slootweg: “Ze vragen BSL3, want dat is veiliger, maar is wel minstens 2 x zo duur als BSL2!” Kanbier: “We kregen een ontwerpopdracht voor een QC-lab. Ze wilden het echt goed schoon hebben, met het verzoek dit als GMP klasse D uit te voeren. Dat betekent een veel hogere ventilatievoud dan nodig is, meetbaar deeltjes kunnen aantonen in lage concentraties, gesluisd werken, een drukhiërarchie aanhouden... Klanten overvragen en kennen de eisen vaak niet. Wij vragen aan de klant wat hij nodig heeft en koppelen daar de benodigde eisen aan.” Plug & play Belangrijk voor stap 5 is dat gereserveerde labruimte leeg moet blijven. Deze plekken voor toekomstige uitbreiding volbouwen heeft tot gevolg dat de beoogde flexibiliteit verdwijnt. Wordt die ruimte vrijgehouden en is de benodigde infrastructuur reeds aanwezig, dan kan er bij een nieuwe situatie supersnel geschakeld worden. Aankoppelen of afkoppelen op ventilatieschachten en belangrijke infrastructuur, zoals leidingen en bekabeling, wordt plug & play. Het is net als met een bestemmingsplan. In het geplande park in de nieuwbouwwijk moet je geen winkelcentrum bouwen. Flexibel kunnen opereren is dus ook een kwestie van zonering en de vrijgespeelde ruimte respecteren. Slootweg: “Bij een van onze projecten konden bij de tweede keer verbouwen de extra benodigde luchtbehandelingskasten er niet meer bij. Er waren fractioneertanks geplaatst van 15.000 liter, de structuren in de modulaire bouw moet je dus wel behouden om optimaal gebruik te garanderen.” PCR-lijn kopiëren Star-shl kon kort na de oplevering al profiteren van de modulaire structuur. Aarts: “Er is extra PCR-ruimte gerealiseerd binnen de bestaande structuur die door de generieke methode snel aanpasbaar was, zonder verbouwingen. Aansluitingen op het plenum waren al aanwezig om snel uit te kunnen breiden.” Kanbier: “Een PCR-lab bestaat uit drie ruimtes. Ruimte 1 is de voorbereiding voor de mix. Dit procesonderdeel zou ook nog kunnen plaatsvinden in een luchtdichte container die je naar het lab kunt rijden als het nodig is. Voor die andere twee moet je drukhiërarchie hebben en dus daarbij behorende luchttechnische installaties.” Aarts: “Die vereisten moeten in het ontwerp zijn meegenomen, dan kun je de bouwstenen voor je tweede PCR-lijn snel aansluiten. Module 2 en 3 zijn feitelijk dezelfde modules, het verschil is dat de een met onder- en de ander met overdruk werkt. Door kleppen anders in te stellen kun je generieke modules bundelen in één ontwerp dat op verschillende manieren bruikbaar is. Vervolgens is het een kwestie van het vertalen van de kennis over COVID-19 diagnostiek wat er qua handelingen gebeuren moet. Ja, testen op COVID-19 is heel specifiek, maar het PCR-laboratoriumproces is overal hetzelfde, dus kun je de bestaande lijn eenvoudig kopiëren.” Tijdswinst “Het kan veel eenvoudiger dan je zou verwachten”, besluit Kanbier. “Als je het maar van tevoren bedenkt door je samen met de klant goed te verdiepen in de processen.” In de draagvlaksessies gaan extra uren zitten, maar de verkregen inzichten leveren in de ontwerp- en bouwfase tijdswinst op. “Je wint onder andere tijd bij de installatietechnische onderdelen. Die kun je gemakkelijker wegzetten. Je hebt minder uitzonderingen en problemen als je vanuit vaste modules werkt. Het is helder welke voorzieningen nodig zijn, je ziet de overlap ertussen, en komt erachter dat je elke module met dezelfde aansluiting kunt uitvoeren. Juist omdat het overal gelijk is, is het goedkoper. En in de toekomst eenvoudiger uit te breiden.” Meer weten over flexibele laboratoriumontwerpen? Lees:

LABinsights.net LABinsights.de LABinsights.nl

Nieuwsbrief archief

Linked

Abonneren