MAGAZINE

Editorial Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur Wie had dat tien jaar geleden kunnen denken? Nederland life sciences hub van Europa! Destijds hadden we volgens deskundigen de boot gemist en zouden we links en rechts ingehaald worden door de buurlanden, met Duitsland voorop. De realiteit nu is dat steeds meer buitenlandse biotechbedrijven ons land weten te vinden. Diverse starten hun eerste vestiging hier om zich vanuit Nederland verder te ontwikkelen op het Europese continent. De goede hightechfaciliteiten, de dichtheid van kennis op een relatief klein oppervlak, de aanwezigheid van academische ziekenhuizen die tot de wereldtop behoren, de innovatiecultuur, het hoge opleidingsniveau van de bevolking en — ja daar komt ie — het aantrekkelijke vestigingsklimaat werken als een magneet.

Wat is de stand van zaken? In juni 2017 was de sluiting van de labactiviteiten van Astellas Pharma Europe in Nederland landelijk nieuws. Daarna werd het stil. Voor vertrekkende medewerkers blijkt een vertrekregeling van kracht. Communicatiemanager Barbara te Riele-van Slooten van Astellas geeft een update over de stand van zaken nu.

Anita te Riet adviseert de redactie van LABinsights Tja, toen was ie er zomaar ‘ineens’, de nieuwe 17025! Wat een verandering, wat een vrijheid, en wat een hoop gedoe en stress bij menig laboratorium. En waarom? Omdat de norm een andere hoofdstukindeling heeft? Omdat je nu plots risicogebaseerd moet gaan denken? Omdat je goed moet vastleggen hoe om te gaan met onpartijdigheid, want hoe bewaak je dat in godsnaam? Kortom, veel vragen en veel onduidelijkheid, vooral omdat het niet meer zo dwingend beschreven is. In de diverse trainingen leggen we uit dat je altijd al ‘risicogebaseerd’ denkt, dat het logisch is dat je goed over onpartijdigheid moet nadenken, en dat het verrekt handig is dat je de processen in je organisatie goed beschrijft — en wel zo dat je je kwaliteitssysteem efficiënt(er) kunt inrichten.

SCIL Nanoimprint Solutions ontwikkelt hogeprecisie-lithografie voor wafers In het Catalyst-gebouw van TWICE in Eindhoven perfectioneert SCIL Nanoimprint Solutions een technologie waarmee op nanoresolutie functionele structuren te creëren zijn op substraten (ofwel wafers) van verschillende materialen. Met deze lithografische technologie kunnen bedrijven de prestaties verhogen van onder meer leds, lasers, vlakke lenzen, biosensoren en zonnecellen en hun productiekosten verlagen. In het laboratorium van SCIL Nanoimprint pakt directeur Rob Voorkamp een schijf, beweegt die in het daglicht, en ineens worden allerlei fluorescerende structuren zichtbaar. De effecten worden opgewekt door nanopatronen in het materiaal ter grootte van 10 nanometer of minder. Ze zijn aangebracht met een speciale lithografietechniek, SCIL genaamd. Het acroniem SCIL staat voor ‘Substrate Conformal Imprint Lithography’. Het is een druktechnologie om structuren op nanometerresolutie op een breed palet van ultradunne substraten aan te brengen. De uitdaging voor SCIL Nanoimprint is klantspecifieke oplossingen te ontwikkelen, want geen lithografietoepassing is gelijk. Die stelt specifieke eisen aan de chemische en fysische eigenschappen van de uithardende vloeistof — de resist — en het stempel dat gebruikt wordt bij het proces.

Expertvisie: Ferdie de Jonge, directeur bij Suurmond Het ‘meten is weten’-principe rukt na de industrie nu ook in R&D-laboratoria op, zeker bij het beheersen van processen in onderzoeksopstellingen en pilotinstallaties. Met automatische data-acquisitie, gekoppeld aan een intelligent sensorennetwerk, krijgen onderzoekers meer controle over hun researchprojecten. “Als je weet wat je doet, kun je je de kwaliteit en reproduceerbaarheid van je proces verbeteren en leuke besparingen realiseren”, zegt Ferdie de Jonge, directeur bij Suurmond. Aan de kantinetafel bij Suurmond in Nunspeet maakt Ferdie de Jonge bij zijn visie op procesbeheersing in laboratoria eerst een sprongetje naar de chemie. Daar is het aantal meetpunten in het proces de afgelopen jaren explosief toegenomen. “Dat past in de ontwikkeling van batchgewijze naar continu- productie. Daardoor zijn mensen begonnen te meten aan het proces. Dat klinkt misschien raar, maar heeft alles te maken met geld. Batchgewijze productie wordt steeds onderbroken, stilstand kost geld. Ga je over naar continuproductie, dan verdien je geld. Je moet je proces dan wel beter beheersen. Daarom zitten er nu in de chemie op veel plekken sensoren waar ze vroeger niet zaten, zodat het gehele proces beter in kaart gebracht wordt. Elke gram besparing levert geld op.”

De kwaliteitsdienst controleert alle melanges Bij UCC Coffee Benelux in Bolsward worden de koffiebonen afkomstig van een steekproef van een nieuwe lading gebrand, om er vervolgens koffie van te zetten en die te testen op sensorische eigenschappen. Frans Pyter Terpstra, melangeur en Q-grader, is hier aan het werk bij de monsterbranders. Bij binnenkomst van een nieuwe lading groene bonen beoordeelt de kwaliteitsdienst de koffie op verschillende specificaties, zoals uiterlijk en smaak. Nadat de containerdeuren zijn geopend, worden er representatieve monsters genomen. Het mengmonster wordt gebrand, gemalen en gezet op verschillende koppen en beoordeeld op de kwaliteit van de bonen (uiterlijk) en natuurlijk op de smaak. De keurmeesters zijn een goed getraind panel. Ze beoordelen de sensorische eigenschappen van de koffie op tal van punten, zoals aroma, de smaak van de koffie in relatie tot de soort en geografische oorsprong van de bonen, en de visuele kenmerken.

Vier landelijke laboratoria betrokken bij vroegtijdige opsporing van darmtumoren Vier labs verspreid over Nederland analyseren jaarlijks ruim anderhalf miljoen buisjes met ontlasting om daarmee zo veel mogelijk darmtumoren te ontdekken. De gevoeligheid van de test is nog niet optimaal, maar Amsterdamse onderzoekers hopen die verder te verbeteren. Darmkanker is de derde meest voorkomende vorm van kanker, waar jaarlijks ruim 5.000 mensen door overlijden. De ziekte is goed te behandelen, als de tumor tenminste in een vroeg stadium wordt ontdekt. Helaas is dat in de praktijk vaak niet het geval, doordat darmkanker bij veel mensen in eerste instantie nauwelijks klachten geeft. Vandaar dat in 2014 het landelijk bevolkingsonderzoek darmkanker van start is gegaan. “De manier waarop wij hier in Nederland het bevolkingsonderzoek darmkanker uitvoeren is echt uniek”, vertelt Evelien Dekker, hoogleraar gastro-intestinale oncologie in het AMC, die nauw betrokken is bij de opzet en organisatie van het bevolkingsonderzoek.

Conceptueel denken maakt kernlaboratorium klinische chemie toekomstbestendig Een modern, grotendeels gerobotiseerd laboratorium dat monstermateriaal snel, veilig en accuraat weet te verwerken volgens gestandaardiseerde procedures en dat afdelingen met elkaar verbindt. Toekomstmuziek? Het is al operationeel in het Leids Universitair Medisch Centrum. De huidige generatie robots is compliant, gemaakt om mensen te helpen. Vanuit die gedachte is er in het LUMC jarenlang gewerkt aan een kernlab dat geavanceerd, goed geoutilleerd en bovendien toekomstbestendig is. Dat ging niet zonder slag of stoot, want er moesten meerdere laboratoria worden samengevoegd. Ook was het noodzakelijk het diagnostische proces en het laboratoriuminformatiesysteem (LIS) opnieuw in te richten, de werkwijze te standaardiseren en een nieuw kwaliteitssysteem te ontwikkelen. De praktijk in de Deense laboratoria was mede een inspiratiebron voor dit traject.

Rapid Improvement Event bij afdeling Pathologie van Erasmus MC brengt doorlooptijd terug Met een Rapid Improvement Event (RIE), een snelkookpanmethode voor procesverbetering, wist de afdeling Pathologie van Erasmus Medisch Centrum de doorlooptijd van microscopische diagnostiek drastisch terug te brengen. Van 94% van de vriescoupes is nu binnen 35 minuten een uitslag binnen, dit was 72%. Soms is het nodig om tijdens een operatieve ingreep microscopische diagnostiek uit te voeren. De chirurg stuurt daarvoor een cel- of weefselmonster naar de afdeling Pathologie. “Het is cruciaal dat dit proces niet alleen foutloos, maar ook snel verloopt: het OK-team staat te wachten en de patiënt blijft al die tijd onder narcose”, zegt sectormanager Pathologie Elly de Bruijn van het Erasmus MC. Stel: de preoperatieve diagnose biedt onvoldoende duidelijkheid over een tumorachtige afwijking in de pancreas. Of stel: de chirurgische sneevlakken moeten worden beoordeeld. Dan moet tijdens de operatie een vriescoupeonderzoek worden verricht. Dat is een gecompliceerd proces, waarbij de OK en de afdeling Pathologie nauw samenwerken.

iMNC 2018, 11 en 12 december, Beurs van Berlage MinacNed organiseert de 13e editie van de internationale MicroNanoConferentie die zal plaatvinden op 11 en 12 december in hartje Amsterdam in de Beurs van Berlage. De internationale MicroNanoConference (iMNC 2018) verbindt wetenschap en industrie op het vlak van micro- systemen en nanotechnologie. iMNC kent een geïntegreerde opzet, waardoor thema’s op elkaar aansluiten. Hoe wetenschap, industrie en consument met elkaar verweven zijn, wordt tijdens het conferentieprogramma vanuit verschillende invalshoeken belicht. Daarbij komen zowel de beperkingen, oplossingen als nieuwe technologieën aan de orde.